ANAYASA DEĞİŞİKLİK UYARILARI

Avrupa Konseyi’nin anayasal konulardaki danışma organı olan Avrupa Hukuk Yoluyla Demokrasi Komisyonu (Venedik Komisyonu) 11-12 Aralık 2009 tarihinde 81. Oturumunda kabul ettiği “Anayasa Değişiklikleri Hakkında Rapor”da, Anayasa değişikliklerinin referanduma sunulmasına dair, uyarıları:

189. Venedik Komisyonu aynı zamanda referandumların, yürütme tarafından parlamento değişiklik usullerinin dolanılması maksadıyla kullanılmaması gerektiğinin altını çizmektedir. Bu konudaki tehlike ve potansiyel eğilim, birçok ülke parlamentosunda anayasa değişikliği nitelikli çoğunluğu gerektirirken, referandumlarda genellikle basit çoğunluğun yeterli olmasıdır. Bu sebeple parlamentoda nitelikli çoğunluğa erişemeyen hükümetler konuyu doğrudan referanduma taşıyabilmektedir. Komisyon, demokratik bir sistemde güçler ayrılığı ilkesinin uygulanmasının yararlı olduğunu ve yasamanın, her zaman yürütme organının yasama faaliyetlerini denetleyebilme ve yürütmenin bu anlamda haiz olduğu yetkinin sınırlarına karar verme hakkına sahip olması gerektiğini vurgulamaktadır.

190. Venedik Komisyonu ayrıca son on beş yılda Orta ve Doğu Avrupa ve Orta Asya ülkelerinde —özellikle AkRusya, Ukrayna, Kırgızistan, Azerbaycan ve Moldova—anayasa değişikliği konusunda, asıl amacın Devlet Başkanının yetkilerinin arttırılarak yasamanın durumunun güçsüzleştirilmesi olduğu referandumların gerçekleştirildiğini belirtmektedir. Tüm bu örneklerde Komisyon, halkın oyuna sunulan referandum metnine ve devamında usule yönelik eleştiriler getirmiştir. Ayrıca Komisyon Lihtenştayn Anayasası değişikliklerine yönelik yapılan referanduma da eleştirel bir tavır sergilemiştir.

191. Yukarıdaki durumlar, özellikle yeni demokrasilerde anayasa değişiklikleri üzerine yapılan referandumların, otoriter eğilimlerin meşruiyete dönüşmesi maksadıyla kullanılması sebebiyle güçlü bir risk oluşturduğunu göstermiştir. Sonuç olarak, önceden parlamentonun izni alınmaksızın gerçekleştirilen referandumlar yoluyla anayasa değişikliğine gidilmesine izin veren anayasa değişikliği usulleri, uygulamada en azından yeni demokrasiler açısından sorunlara yol açmaktadır.

192. Bu bağlamda referandumlarla ilgili kurallar yeterince açık ve kesin olmalıdır. Bundan başka, eğer referandum yoluna başvurulacak ise referandumların uygun olarak icra edilmesi, açıklık ve şeffaflığın sağlanması ile seçmene açık ve kesin alternatifler sunulması son derece önem arz etmektedir.

193. Hemen hemen bütün anayasalarda referandumlar için basit çoğunluk aranmaktadır. Ayrıca bazı ülkelerde seçmenlerin belli bir oranının katılımı ya da belli bir oranının lehte oy kullanması gibi çeşitli ek koşullar getirilmiştir. İlk alternatif tartışmalı bir kriterdir çünkü reform karşıtları, sadece evde oturarak referandumun sonucunu etkileyebilmektedirler. İkinci alternatif ise seçmenlerin seçimlere katılmaları konusunda geleneksel bir yaklaşımları yok ise anayasa değişikliklerini pratikte çok zorlaştırabilir. Bu durum, parlamentoda değişikliklerin geçmesi için alternatif bir yol bulunmadığı takdirde sorunlara yol açabilmektedir.

Kaynak Doç. Dr. Lami Bertan Tokuzlu